27 januari 2022 - Dikke geïsoleerde wanden, daken, een dito vloer zonder kruipruimte, TripleHR-glas, een grote luchtdichtheid, de juiste installaties waaronder een goed ventilatiesysteem, warmtepomp en zonnepanelen. Dit zijn de belangrijkste zaken die ervoor zorgen dat de woning van Yvonne Cnossen en Hamen Bouwstra een energieverbruik heeft van minder dan 1.000 kW – vergelijkbaar met honderd kuub gas – per jaar. Even voor de duidelijkheid: honderd kuub gas per jaar is ongeveer het verbruik van een waakvlam.
Tijdens zijn studie aan de HTS in Zwolle is Harmen Bouwstra in de vakanties vrachtwagenchauffeur voor de Diepvriesunie uit Zwolle. Bij botenverhuurder Lieuwe van der Pol treft hij een leuke meisje die een boot schoonmaakt. “Ik vroeg haar telefoonnummer in ruil voor een ijsje”, lacht Bouwstra. “En dat deed ze”. Lang verhaal kort, de twee kregen verkering. Maar dat raakte na een jaar uit. Beiden trouwden en Yvonne kreeg kinderen. In 2017 – Bouwstra was intussen gescheiden – ging hij op zoek naar zijn jeugdliefde. Eerder in 2010 was er ook al contact, maar toen waren de twee nog gebonden. Op Hardzeildag 2017 ontmoete ze elkaar en kwamen er achter dat ze beiden single waren, binnen no-time waren ze weer bij elkaar. Na een jaar “proeftijd” maakten we plannen om samen te wonen. Bouwstra, toen nog woonachtig in Lelystad, maar Yvonne wilde niet naar Lelystad.” Begrijpelijk, want ze was al dertig jaar kleuterjuf aan De Simon Havinga School in Sneek. Harmen sprak het ook wel aan om sinds 1966 en als wedstrijdzeiler 16m2 en actief lid van de KWS weer terug te keren naar Friesland en zo dicht bij het Sneekermeer. Yvonne was op zijn zachtst gezegd nogal verknocht aan - het plekje in - Tersoal. “Het huis was een bouwval”, zegt Bouwstra. “Maar wel goed geventileerd”, lacht Cnossen. Er werd besloten dat er op de plaats van het oude huis een nieuwe gebouwd zou worden.
Bouwstra als bouwtechnisch ingenieur heeft onder andere 1.450 woningen voorbereid in het Oostelijk Havengebied in Amsterdam. En in Aalsmeer als projectleider meer dan 1.000 woningen en een winkelcentrum technisch ontwikkeld. Lachend: “Ik ben een jaar bij Yvonne op proef geweest en toen hebben we plannen gemaakt. Omdat je dan niet hoefde te slopen, was het goedkoper geweest om elders te bouwen, maar dat wilde Yvonne niet. Dit is heilige grond.” Het moest natuurlijk wel een passief woning met houten gevels worden. In het voorjaar van 2019 togen Bouwstra en Cnossen naar Hûs en Hiem, de welstandscommissie. “En stonden vijf minuten later weer buiten”, zegt Bouwstra. “Hûs en Hiem vond het een historische locatie en daar moest de woning bij passen. Dus geen hout aan de buitenkant, maar bakstenen, de woning moest een andere vorm krijgen dan wij hadden bedacht en er moesten dakpannen op. Daar hebben we even een nachtje over geslapen en twee weken later werden de aangepaste plannen wel goedgekeurd.”
De plaats waar de woning staat, in Tersoal, heeft voor Yvonne een belangrijke betekenis. Jarenlang woonde ze hier met haar inmiddels overleden man. Het huisje was gebouwd in 1888 en stond op circa 1.000 m² grond. Door de jaren heen kwamen er nogal wat hokjes bij. Dat had alles te maken met de hobby van de twee. Cnossen: “We begonnen met een paar dieren en als snel hadden we een reizende kinderboerderij. We verzorgden bijvoorbeeld ook de dieren van de kerststal op het Schaapmarktplein in Sneek.” Later is dit van de hand gedaan en kwam er in Tersoal een brocante-winkel onder de naam Fogeltje, de geboortenaam van Yvonne. Leuk om te weten dat haar zoon en dochter Lieuwe en Itske de winkel hebben voortgezet aan de Nieuwstad in Leeuwarden onder de naam Hardwerk x Fogeltje. Met de verkoop van vintage, vinyl en duurzame kleding één van de leukste winkels in Leeuwarden. En inmiddels is Yvonne kleuterjuf bij Op ‘e Hichte in Scharnegoutum.
Het is al snel duidelijk dat energiebesparing de grote passie is van Harmen Bouwstra. Eenmaal aan het woord, praat hij als een mitrailleur. “We hebben in de zomer het huis gesloopt. Mijn plan was om een passief huis te bouwen. Het principe van passief bouwen is dat woningen in beginsel geen energie nodig hebben voor verwarming en koeling waarbij het comfort goed blijft en met een optimaal binnenmilieu. Over de levenscyclus van een gebouw leidt passief bouwen tot de laagste kosten. Ik wilde in eerste instantie dat een aannemer het huis bouwde, want dan kon ik ook door met mijn werk voor HBO bouw & energie. Toen dacht ik van ‘weet je wat, al dat voorwerk en dingen regelen, kan ik zelf wel’. Dat passief bouwen besteed ik uit aan de cascobouwer, de kozijnenleverancier en de installateur. En alles wat er omheen komt, kan de lokale aannemer VariJanT wel doen.” In de praktijk betekende dit dat de aannemer de aftimmering, betonwerk, buitenriolering, metselwerk en dakwerk deed. We hebben zo veel mogelijk lokale bedrijven ingeschakeld. Ook de tuinman en zelfs de overheaddeur van de botenstalling komt hier uit het dorp. Veel werkzaamheden gingen op regiebasis. Op een eerlijke manier met elkaar werken, in goed overleg. Dat is ook het fijne als je het lokaal doet. Vertrouwen, dat is het. Wij zijn ook snel van betalen en van de andere kant trokken bedrijven een deel van de rekening in als er iets niet helemaal goed was gegaan. Communicatie is ook erg belangrijk. Elke woensdagmorgen hadden we overleg. Alles wat er speelde kwam voorbij en werd opgelost. Erg belangrijk.”
Cnossen pleit voor een bouwdeskundige als je zelf niet ter zake kundig bent. “Ik heb vaak gezegd dat als ik dit huis had moeten bouwen, er niets van terecht was gekomen. En ik was veel meer geld kwijt was geweest. Een bouwbegeleider zoals Harmen is noodzakelijk. Er wordt goed overlegd en dat bespaard veel kosten.”
Dat het ondanks dat het geen seriebouw was, toch snel kan gaan, blijkt uit het feit dat vijf weken nadat het casco was geplaatst de twee al hun intrek namen. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het toen nog niet helemaal af was, maar de aanbouw al wel en daarin konden we de eerste maand wonen. “En de schuur was al klaar”, zegt Cnossen. “Die moest als eerste klaar zijn want daarin konden we mooi een deel van de huisraad van ons kwijt. Die zat tjokvol.”
Hoge isolatiewaardes zijn belangrijk, en dat geldt voor de vloer, gevel en dak. Er is houtvezel gebruikt. Dat is circulair. Dan heb je de kozijnen. Die zijn ook supergoed geïsoleerd met driedubbel glas. De woning is enorm luchtdicht. Alle kieren en naden zijn fabrieksmatig in het casco en in de kozijnen dicht getapet. Tape? Jazeker, in plaats van kit, want de tape die is gebruikt heeft geen weekmakers waardoor het niet verouderd. Die is over vijftig jaar nog goed. Er is veel beter gebouwd dan volgens het huidige Bouwbesluit. Hier staan onder meer in dat als je de over- en onderdruktest doet er een energieverlies mag zijn van 0,98 liter per m² per seconde. De woning van Bouwstra/Cnossen gaf bij deze test een waarde van 0,18 (!). Daar heb je wat aan.
Daarnaast zijn de installaties erg belangrijk. Met name de afweging tussen de verschillende onderdelen. Het is natuurlijk de bedoeling dat je zo weinig mogelijk energie gebruikt. Bouwstra: “Wij kunnen het huis elektrisch verwarmen met 3.500 kWh per jaar. Dat is ongeveer 350 kuub gas per jaar. Maar we verwarmen het elektrisch door middel van een lucht-luchtwarmtepomp. Die heeft een rendement van 400% waardoor we omgerekend uit zouden komen op nog geen 100 kuub gas per jaar. In combinatie daarmee is ventilatie superbelangrijk. Vanwege vocht, gassen en fijnstof moet je goed ventileren. Dat is nog belangrijker dan isolatie. ”Gekozen is voor balansventilatie met warmteterugwinning. Misschien beter bekend onder de naam WTW-installatie (warmte terug win). Bouwstra: “Die van ons heeft een rendement van 93% en heeft maar een verbruik van 15 Watt. Vergelijkbaar met een gloeilamp. In de toekomst hebben alle nieuwbouwwoningen een balansventilatie.”
Volgens Bouwstra is in alle nieuwbouwhuizen de warmte een groter probleem dan de kou. “Alle nieuwbouwhuizen zijn zo goed geïsoleerd dat ze de warmte vasthouden en het zomerdag in huis vaak veel en veel te warm is. Sinds vorig jaar is in het Bouwbesluit vermeld dat het jaarlijks zo’n tien procent van de tijd te warm mag zijn. In de woning van Bouwstra/Cnossen is dat met alleen passieve koeling minder dan twee procent en dat komt door het ontwerp met screens voor de ramen, zomernachtventilatie in de vorm van twee automatische dakramen in de woonkamer – met horren natuurlijk.
De al eerder genoemde lucht-luchtwarmtepomp kan ook als airconditioning functioneren en is het ook daadwerkelijk. Dat verwacht je niet. Bouwstra: “Het is een passief huis waardoor je niet actief mag koelen. Een airco is actief en verbruikt veel stroom. Maar je kunt de schakelaar ook omdraaien waardoor het een lucht-luchtwarmtepomp wordt met een rendement van vierhonderd procent.
Als gecertificeerd Passive House Tradesperson van het Passive House Institute in Darmstadt heeft Harmen Bouwstra deze woning met kantoor voor HBO bouw & energie zelf ontworpen en de Energiebalans berekening gemaakt. Het streven is een optimaal functionerend gebouw waarbij de disciplines niet meer op zichzelf staan en de samenwerking essentieel is. Met deze woning met kantoor is aangetoond dat een passiefhuis welke voldoet aan alle beginselen zelfs mogelijk is op een historische locatie.
Bovenstaand artikel is geplaatst in Groot Sneek 2022-1 editie Duurzaamheid.